Pikërisht 31 vjet më parë, një grup paraushtarak i armatosur serb detyroi 20 civilë të zbrisnin nga treni në fshatin Shtrpci boshnjak.
I rrahën, i grabitën dhe në fund i vranë.Ishte një nga një seri mizorish të papërshkrueshme në luftërat e përgjakshme gjatë shpërbërjes së Jugosllavisë dhe drejtësia në shumë raste të tilla është dhimbshme e ngadaltë
Në kryeqytetin serb, Beograd, gjykimi i të akuzuarve për masakrën në Shtërpci është ende në vazhdim dhe të dyshuarit janë të lirë.
“Është e pafalshme që organet e drejtësisë serbe, 30 vjet pas kidnapimit dhe likuidimit të 20 civilëve në Shtërpci, nuk janë në gjendje të zhvillojnë një gjykim në mënyrë profesionale dhe të japin një vendim”, njoftoi Qendra për të Drejtën Humanitare, raporton N1
Vlerësohet se 130,000 njerëz vdiqën në luftërat në Jugosllavi në vitet 1990.
Disa figura kryesore nga epoka e luftës, duke përfshirë komandantin serb të Bosnjës Ratko Mlladiq, përfunduan përpara Gjykatës Penale Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë (ICTY) në Hagë.
Shumë prej tyre u gjykuan në gjykatat lokale në të gjithë Ballkanin.
Por në Serbi, kriminelët e dënuar të luftës festohen nga zyrtarët kryesorë shtetërorë dhe lavdërohen në mediat pro-qeveritare. Ata që dolën nga burgu vazhduan karrierën e tyre politike ose iu përkushtuan shkrimit të librave historikë revizionistë të shtypur nga botuesit shtetërorë.
Në rastin e Shtërpcit, katër anëtarë të grupit paraushtarak Osvetnici, të lidhur me ushtrinë serbe të Bosnjës, u dënuan me nga pesë deri në 10 vjet burg në një gjyq që përfundoi në shkurt 2022.
Mirëpo, një vit më vonë, aktgjykimi u rrëzua dhe në janar të këtij viti filloi një gjykim i ri.
Grupet që kërkojnë drejtësi në gjyqet e krimeve të luftës janë të zemëruar për mënyrën se si zhvillohen procedurat gjyqësore – ato fillojnë dhe më pas ndalojnë.
Sipas aktakuzës, një grup special i armatosur u formua në Vishegrad në shkurt 1993 me qëllim rrëmbimin e pasagjerëve joserbë nga treni që lidh Beogradin me Tivarin.
Ata rrëmbyen 18 boshnjakë, një kroat dhe një person identiteti i të cilit nuk është vërtetuar kurrë.
Të katërt, të përbërë nga Gojko Lukiq, Dushko Vasiljeviq, Jovan Lipovac dhe Dragana Gjekiq, dyshohen për rrëmbimin e pasagjerëve në Shtërpci dhe dorëzimin e tyre te xhelatët e tyre.
Autorët e masakrës nuk u identifikuan kurrë dhe nuk u hap një hetim se kush e urdhëroi likuidimin e civilëve joserbë.
Vetëm katër trupa të viktimave u gjetën rreth 70 kilometra larg vendit të rrëmbimit, përgjatë bregut të liqenit Peruçac.
Milan Lukiq, një komandant serb i lidhur me Avengers, u dënua me burgim të përjetshëm nga një gjykatë në Hagë në dhjetor 2014 për krime kundër njerëzimit. Por ai asnjëherë nuk u dënua për rolin e tij në masakrën e Shtërpcit.
Dënimet jashtë Serbisë
Dhe derisa Serbia akuzohet për zvarritje të gjykimeve për krime lufte, vendet e tjera të rajonit kanë treguar më shumë iniciativë në këtë çështje, duke përfshirë gjyqet e pjesëtarëve të njësive paraushtarake serbe.
Në vitin 2004, gjykata malazeze e dënoi Nebojsha Ranisavljeviqin me 15 vjet për pjesëmarrjen e tij në kidnapimin e civilëve në Shtërpci.
Në Bosnje dhe Hercegovinën fqinje, shtatë anëtarë të Osvetnik u dënuan me 13 vjet burg secili në gusht 2013 për pjesëmarrje në krim.
“Dënimet me siguri duhet të ishin më të rrepta. Por ata ende tregojnë vullnetin e shoqërisë në BeH për të gjykuar kriminelët e luftës,” tha Edvin Kanka Cudiq, një ekspert i krimeve të luftës në Shoqatën për Kërkime Sociale dhe Komunikim, një organizatë rajonale joqeveritare për të drejtat e njeriut dhe të drejtën ndërkombëtare humanitare, e themeluar në 2013 në lidhje me konfliktet e armatosura në ish-Jugosllavi.
“Fatkeqësisht, kjo nuk mund të thuhet për Serbinë, sepse gjyqet, si ajo e Shtërpcës, gjithashtu zgjasin shumë”, tha Cudiq.
Sonja Biserko, gruaja që dokumentoi krimet e Sllobodan Millosheviç-it dhe Vojisllav Sheshel-it në Jugosllavi gjatë viteve 1990, theksoi se – megjithatë – kriminelët që kanë vuajtur dënimin për krime lufte janë bërë figura publike në Serbi.
“Ata fëmijë që rriten në një mjedis të tillë nuk kanë asnjë model që mund të ndjekin. Në të njëjtën kohë, atmosfera sociale radikalizohet më tej nga ideologjitë e ndryshme, duke përfshirë edhe Kishën Ortodokse, e cila ka një rol të madh”, tha Biserko.
“Ka tridhjetë vjet që flasim për kriminelët e luftës. Sigurisht, duke i cilësuar ndryshe. Por ata janë të pranishëm gjatë gjithë kohës në këtë shoqëri. Jo sepse promovohen vetëm nga mediat. Ata janë kundër të drejtave të njeriut, të drejtave të komuniteteve pakicë”, shtoi ajo.
Serbia me afro 7 milionë banorë, ka më shumë se 2 milionë e 700 mijë armë në pronësi private, nga të cilat vetëm 44% janë të regjistruara zyrtarisht, sipas një analize të vitit 2018 nga Small Arms Survey. Kjo do të thotë se ka 39 armë për çdo 100 serb, zbuloi projekti i të dhënave në Institutin e Graduatëve të Gjenevës.
Niveli më i lartë i posedimit të armëve civile në Evropë është regjistruar në Serbi, kurse në botë, ajo qëndron në pozitën e pestë. Më shumë se 1.5 milion armë që zotërojnë qytetarët në Serbi janë të paregjistruara, tregojnë të dhënat.
Ndërkohë, zotërimi i armëve në Evropë është ende i pakrahasueshëm me atë të Shteteve të Bashkuara të Amerikës, të cilat kanë shkallën më të lartë të posedimit të armëve në botë, me më shumë armë se sa njerëz, me 120 armë për çdo 100 persona.
