Ky është mesazhi i Kryeprokurorit të Gjykatës Ndërkombëtare Penale në Hagë, Karim Khan, lidhur me urdhrin e lëshuar nga Gjykata më 17 mars për arrestimin e presidentit rus, Vladimir Putin për krime lufte në Ukrainë.
Ndër individët me ndikim që “u gjendën në paraburgim kundër pritshmërive të shumë njerëzve”, Khan, përmendi, ndër të tjera, ish-presidentin e Republikës Federale të Jugosllavisë (RFJ), Slobodan Millosheviç.
Pas rënies së tij nga pushteti, qeveria e re demokratike e Serbisë e ekstradoi Millosheviçin në Gjykatën Penale Ndërkombëtare në Hagë në qershor 2001.
Ai u gjykua për gjenocid dhe krime lufte në Kroaci, Bosnje-Hercegovinë dhe Kosovë në vitet 1990 dhe vdiq në paraburgim në vitin 2006 përpara se të dënohej.
Dy rastet kanë “dimensione të mëdha politike”, por ndryshimi kryesor është se Putini është “sundimtari i një superfuqie bërthamore”, ndërsa Millosheviçi ishte “sovrani i një vendi të vogël”.
Cili ishte reagimi në Beograd për arrestimin e Putinit?
Presidenti serb Aleksandar Vuçiç kritikoi vendimin e Gjykatës Penale Ndërkombëtare në Hagë dhe tha se urdhri për arrestimin e Putinit tregon “mosgatishmërinë për të folur për paqen”.
“Nëse e keni akuzuar për krimet më të rënda të luftës, me kë do të flisni tani?” tha Vuçiq në një fjalim para publikut më 19 mars.
“Mos u zemëroni, kjo është një pyetje e kotë, sepse përderisa lufta po vazhdon, Putini nuk ka ku të shkojë, as në Serbi”, tha Vuçiç.
I pyetur nëse do ta arrestonte Putinin nëse shkelte në Serbi, ai theksoi se nuk i kishte dorëzuar as ato të kërkuara më parë nga Tribunali Ndërkombëtar për Krimet në ish-Jugosllavi.
“I keni këta ekspertë që i futën të gjithë serbët në thasë dhe i dërguan në Hagë, ndoshta ata dolën vullnetarë për të ndihmuar. Sa i përket Serbisë dhe mua, ne kemi gjëra më të mira për të bërë për momentin”, tha Vuçiç.
Kush është i detyruar të arrestojë dhe ekstradojë Putinin?
Si nënshkruese e Statutit të Romës, traktati që themeloi Gjykatën Penale Ndërkombëtare (ICC) në Hagë, Serbia është zotuar të arrestojë dhe ekstradojë personat e kërkuar nga Gjykata nëse gjenden në territorin e saj.
Putin ishte në Serbi në janar 2019. Katër muaj pas fillimit të pushtimit rus të Ukrainës, në qershor 2022, kreu i diplomacisë ruse, Sergei Lavrov, duhej të vinte në Beograd, por Maqedonia e Veriut, Mali i Zi dhe Bullgaria refuzuan të hapnin hapësirën e tyre ajrore.
Presidenti serb konfirmoi se vizita ishte anuluar më 6 qershor pas një takimi me ambasadorin rus Aleksandr Bocan Kharchenko, i cili “shprehu pakënaqësinë e tij” për rrethanat që penguan ardhjen e Lavrov. Edhe pse ka dënuar pushtimin e Ukrainës në disa rezoluta në Kombet e Bashkuara, Serbia është një nga vendet e pakta që refuzon t’i bashkohet politikës së Bashkimit Evropian për vendosjen e sanksioneve ndaj Rusisë.
Si u ekstradua Millosheviçi?
Aktakuza për krimet e luftës në Kosovë ishte aktakuza e parë kundër kreut aktual të shtetit të lëshuar nga një gjykatë ndërkombëtare. Në maj 1999, Gjykata Penale Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë (Tribunali i Hagës) u krijua nga Këshilli i Sigurimit i Kombeve të Bashkuara për të ndjekur penalisht krimet e kryera gjatë konfliktit në Ballkan në vitet 1990.
“Serbia kishte një detyrim ligjor ndërkombëtar për të ekstraduar Millosheviçin në Gjykatë për shkak të vendimeve të Këshillit të Sigurimit, të cilat nuk u kundërshtuan nga Rusia apo Kina,” thotë profesori Marko Milanovic.
Millosheviçi nuk është ekstraduar në këtë gjykatë sa ishte në pushtet. Tetë muaj do të kalonin nga rënia e regjimit të tij më 5 tetor 2000, derisa qeveria demokratike e udhëhequr nga kryeministri Zoran Gjinxhiç e dërgoi atë në Hagë.
Ai u arrestua më 1 prill 2001 dhe u ekstradua në Tribunal më 28 qershor të po këtij viti. Ekstradimi çoi në tensione dhe konflikte politike midis qeverisë së kryeministrit Gjinxhiç, i cili u vra në vitin 2003, dhe kundërshtarëve të ekstradimit, të udhëhequr nga presidenti i vendit, Vojislav Koshtunica.
Autoritetet në Serbi kanë ekstraduar më shumë se 40 të paditur në Hagë. I akuzuari i fundit, ish-komandanti i Ushtrisë së Republikës Srpska, Ratko Mlladiç, i cili iu dorëzua gjykatës në vitin 2011 pas gati 16 vitesh fshehje. Para kësaj, në vitin 2008, ish-presidenti i Republika Srpska, Radovan Karaxhiç u ekstradua në Hagë. Së bashku me Mlladiçin, ai u dënua me burgim të përjetshëm për krimin më të rëndë të gjenocidit në të cilin u vranë më shumë se 8,000 civilë boshnjakë në Srebrenicë, BiH, në korrik 1995.
Serbia e ekstradoi të pandehurin e parë në Hagë në vitin 1996, kur Sllobodan Millosheviç ishte në pushtet. Ky ishte Drazhen Erdemović, i cili mori pjesë në gjenocidin e Srebrenicës dhe më vonë iu dha statusi i dëshmitarit të mbrojtur. Në rastin e të pandehurve të fundit, radikalëve Petar Jojiç dhe Vjerica Radeta, Gjykata e Lartë e Beogradit vendosi në vitin 2016 se nuk kishte baza ligjore për ekstradimin e tyre. Gjykata tha se ligji kombëtar për bashkëpunimin me Hagën parashikon një detyrim për të ekstraduar vetëm ata të akuzuar për krime lufte, jo ata që akuzohen për shpërfillje të gjykatës, siç akuzohen Jojiç dhe Radeta.
Si mund të ekstradohet Putin në Hagë?
Ndryshe nga Serbia në çështjen e Gjykatës së Hagës, Rusia nuk ka asnjë detyrim të bashkëpunojë me Gjykatën Penale Ndërkombëtare në Hagë.
Millosheviçi u gjykua para një gjykate të themeluar nga Këshilli i Sigurimit. Procedurat kundër Putin janë duke u zhvilluar para Gjykatës së përhershme Penale Ndërkombëtare, me seli në Hagë, e cila është themeluar me një traktat ndërkombëtar, në të cilin as Ukraina dhe as Rusia nuk janë anëtare.
Megjithatë, Ukraina ka pranuar juridiksionin e kësaj gjykate, që do të thotë se mund të ndjekë penalisht ata që janë përgjegjës për krimet e luftës, krimet kundër njerëzimit dhe gjenocidin e kryer në territorin e saj.
“Shtetet që janë nënshkruese të Statutit të Romës (të Gjykatës Ndërkombëtare Penale) janë të detyruara të ekzekutojnë urdhër-arrestin e lëshuar nga gjykata”, tha presidenti i gjykatës, Piotr Hofmanski, për Zërin e Amerikës më 17 mars. 123 vende kanë nënshkruar Statutin e Gjykatës.
Në rast se një vend nënshkrues nuk përmbush detyrimet e tij për arrestimin dhe ekstradimin, Kryetari i Gjykatës do të deklarojë pasojat politike. Asambleja e Shteteve Palë të Statutit të Romës dhe Këshilli i Sigurimit mund të vendosin që një shtet nuk ka përmbushur detyrimin e tij ligjor ndërkombëtar, por atëherë ka pasoja politike.
Cilat janë dallimet në akuzat kundër Putinit dhe Millosheviçit?
“Asnjë akuzë nuk është ngritur kundër Putinit, por është lëshuar një urdhër arresti për të. Para GJNP-së, një aktakuzë formale konfirmohet vetëm nëse i akuzuari arrestohet ose dorëzohet”, tha profesori i së drejtës ndërkombëtare, Marko Milanoviç.
Ai gjithashtu tregon dallimin në shtrirjen e akuzave kundër Putinit dhe ish-presidentit jugosllav Slobodan Millosheviç.
“Milosheviçi u akuzua për krime shumë të mëdha në tre konflikte të veçanta (Kroaci, BeH dhe Kosovë), ndërsa Putini akuzohet për një krim shumë më specifik. Kjo nuk do të thotë se prokurori nuk do të ketë akuza të tjera kundër tij në të ardhmen”, tha Milanovic.
Pas transferimit të tij në Hagë, prokuroria e akuzoi Sllobodan Millosheviçin për krime në Kroaci dhe BeH, përveç krimeve në Kosovë. Aktakuza kishte gjithsej 66 pika për krime të kryera mbi mijëra viktima.
Ngjashmëritë midis Ukrainës dhe luftërave në ish-Jugosllavi
Ashtu si presidenti rus në Ukrainë, Millosheviçi nisi luftëra agresive në ish-republikat jugosllave në vitet 1990 nën sloganin “mbrojtja e kombit serb”. Sundimi i tij autoritar, si ai i Putinit, u shënua nga sanksionet ndërkombëtare dhe izolimi i vendit.
“Mesazhi bazë është ky: Putini nuk do të përfundojë në Hagë për sa kohë që regjimi i tij është në pushtet në Rusi”, tha Marko Milanovic.
Ai kujton se Millosheviçi u ekstradua vetëm pasi regjimi i tij në Serbi kishte rënë.
“Siç qëndrojnë gjërat, nuk ka gjasa që të ketë një ndryshim kaq themelor politik në Rusi, por askush nuk mund ta dijë me siguri, madje as Vladimir Putin”, shtoi ai.
Në kohën e aktakuzës, Millosheviçi po humbiste mbështetjen në shtëpi pas vitesh izolimi, hiperinflacioni dhe në fund, bombardimeve të NATO-s.
Në Rusi, zërat e rezistencës po mbyten nga persekutimet dhe arrestimet, ndërsa qindra mijëra rusë, shumë prej të cilëve janë kundër luftës, janë larguar nga vendi. Më shumë se 100 000 njerëz u vranë dhe miliona u zhvendosën në luftërat në territorin e ish-Jugosllavisë nga viti 1991 deri në 2001. Më shumë se 10,000 janë ende të zhdukur.
Pushtimi rus i Ukrainës ka marrë dhjetëra mijëra jetë, ka shkatërruar qytete të tëra dhe ka zhvendosur miliona që nga 24 shkurti 2022.
