Ekziston një shprehje: Nuk mund të shkelësh dy në të njëjtin lumë.
Kështu thotë Ulrich Eichelmann, kreu i Riverwatch, një OJQ me qendër në Vjenë për mbrojtjen e lumenjve.
Këtë e thotë për prestigjiozen britanike “The Guardian” nga shtrati i lumit Vjosa.
Eichelmann vë në dukje habitatet ku shtrojnë vezët pelikani kaçurrel.
Habitatet nënujore mbështesin shtimin e ngjalave evropiane të rrezikuara në mënyrë kritike, numri i të cilave ka rënë me 95% që nga vitet 1980.
Për gati një dekadë, Eichelmann dhe aleatët e tij nga koalicioni “Save the Blue Heart of Europe” (STBHE), duke përfshirë EcoAlbania dhe EuroNatur, kanë bërë fushatë të palodhshme kundër asaj që ata e quajnë “ari i hidrocentralit” në Ballkan, ku lumenjtë e tij më të pacenuar dhe biodivers kërcënohen nga më shumë se 3 mijë diga të propozuara.
Javën e kaluar ata festuan pjesën e tyre në atë që kryeministri i Shqipërisë, Edi Rama, e quajti një “moment vërtet historik” për natyrën.
Një bashkëpunim midis qeverisë, ekspertëve ndërkombëtarë, OJQ-ve, Bashkimit Ndërkombëtar për Ruajtjen e Natyrës (IUCN) dhe Patagonisë, kompania e veshjeve dhe organizata mjedisore, do të ndihmojë në sigurimin e Vjosës dhe ekosistemet e saj unike u cilësuan Park Kombëtar.
Në një moment ishin propozuar 45 diga në Vjosë, tetë në lumin kryesor dhe 37 në degët e tij.
Deri tani më i madhi ishte hidrocentrali i Kalivaçit 50 metra i lartë.
Ndërsa Vjosa mbështet një mori kafshësh të egra, duke përfshirë lundërzat, rrëqebullin e Ballkanit të rrezikuar në mënyrë kritike dhe shkabat e rrezikuara egjiptiane, çelësi i biodiversitetit të saj qëndron nën ujë.
Në zhavorr, midhjet largohen në errësirë, duke filtruar ujin e lumit, duke i lejuar peshqit të pjellin dhe shumohen.
“Diga do të shkatërronte të gjithë sistemin”, thotë Eichelmann.
“Uji nuk do të jetë i pastër, zhavorri do të bllokohet. Diga do të grumbullojë sedimente dhe e gjithë gjëja do të shembet. Një rezervuar mund të duket i bukur, por poshtë tij është i ndenjur”.
Pas projektit të dështuar italian, qeveria shqiptare, e cila merr pothuajse të gjithë prodhimin vendas të energjisë nga hidrocentralet, i dha me koncesion ndërtimin e digës një konsorciumi turko-shqiptar në vitin 2017.
Një orë e gjysmë me makinë nëpër qafat malore gjarpëruese nga Kalivaçi ndodhet fshati Brataj, në një nga degët kryesore të Vjosës.
Një tabelë e vogël e fiksuar në një ndërtesë betoni shkruan: Jo HEC-e Në Shushicë, që do të thotë se nuk ka hidrocentrale në Shushicë, një tjetër nga degët e Vjosës.
Qemal Malaj, 61 vjeç, kryebashkiaku i Bratajt, i cili është përfshirë në luftën e vazhdueshme për të ndaluar një digë që po ndërtohet në Shushicë, tha se ishte i lumtur që degët kryesore të Vjosës, përfshirë Drinon dhe Bençën, u përfshinë në park.
Fushata për të marrë statusin e Parkut të Mbrojtur përfshiu vite proteste, padi dhe hetime që vënë në dyshim vlerësimet e ndikimit në mjedis të paraqitura nga kompanitë e hidrocentraleve.
Ajo tërhoqi mbështetje nga shkencëtarët, parlamentarët e BE -së dhe të famshëm, përfshirë Leonardo DiCaprio.
Në vitin 2018, Eichelmann shoqëroi shkencëtarët ndërkombëtarë në Vjosë për të kryer marrjen e mostrave.
Ata gjetën 1 mijë lloje të bimëve dhe kafshëve, 13 prej të cilave u kërcënuan globalisht.
Në vitin 2019, një studim parashikoi që, pas 45 vjetësh, diga do të binte lart, duke zvogëluar prodhimin e energjisë.
Në vitin 2020, qeveria hodhi poshtë vlerësimin e ndikimit në mjedis nga konsorciumi turk-albanian dhe tha se diga Kalivaç nuk do të ndërtohej.
Por, pas tetë vitesh fushate, kishte pak besim midis OJQ -ve dhe qeverisë.
Përfshirja e Patagonia ishte një “gamechanger”, sipas Olsi Nika, hidrobiolog dhe themelues i Ecoalbania.
Ata punuan si ndërmjetës.
Në mjedisin acid midis qeverisë dhe shoqërisë civile, marrëdhëniet nuk ishin më miqësore.
Në ceremoninë e nisjes së parkut në Tepelenë javën e kaluar, Rama bëri të qartë se aeroporti i Vlorës, një premtim i hershëm elektoral dhe tashmë në ndërtim e sipër, ishte i panegociueshëm.
Një dosje “aq sa një mal” ishte përgatitur për ndikimin mjedisor të aeroportit, tha ai, duke shtuar se projekti “në asnjë mënyrë nuk është një kërcënim për ekosistemin”.
I pyetur nëse grykëderdhja e lumit do të fitonte mbrojtje në të ardhmen, Rama tha për “Guardian” se kjo do të duhej të “ekzaminohej tërësisht”.
