“Ademi dhe dy shokët e tij pinë një cigare para se të hipin në autobus në stacionin e autobusëve në Prishtinë. Të rinjtë po udhëtojnë nga kryeqyteti i Kosovës për në Selanik për fundjavë. “Hani mirë, blini dhe festoni pak”, kështu i përmbledh Adem planet e tij për udhëtimin e shkurtër në Greqi”…Kështu nis reportazhi i NZZ, mediumit zviceran rreth lirisë së kosovarëve që tashmë udhëtojnë pa viza që nga 1 janari i këtij viti.
Madiumi ka përmendur edhe faktin që shumë kosovarë po vizitojnë Greqinë, pasi deri para janarit ka qenë e pamundur të shkosh atje pa vizë.
“Një udhëtim në Selanik për qytetarët e shtetit më të ri të Evropës shoqërohej me shqetësime të mëdha – nëse ishte e mundur fare. Sepse si çdo shtet tjetër Shengen, kosovarëve u duhej viza për në Greqi”, shkruan NZZ.
Liria e udhëtimit ka qenë një temë e nxehtë në Kosovë për vite me radhë. Ajo u shfaq pothuajse në çdo bisedë për Evropën. Fakti që ata ishin vendi i fundit në Ballkan që kërkonte ende një vizë Shengen u pa si një padrejtësi e zjarrtë.
Në fakt, vendi ka përmbushur kushtet pa viza që nga viti 2018. Askush nuk mund ta kuptojë pse gati dy milionë kosovarët duhet të paraqesin një sfidë më të madhe të politikës së migracionit sesa më shumë se 40 milionë ukrainasit. Kërkesa për vizë u hoq për Ukrainën në vitin 2017, dhe për vendet e Ballkanit Perëndimor në vitin 2009 – me përjashtim të Kosovës.
Udhëtim qytet në Greqi, pushime me ski në Bullgari
Që nga 1 janari, më në fund kosovarët kanë mundur të udhëtojnë lirshëm. Ata po përdorin aktivisht ligjin e ri. Greqia është shumë e njohur. Sipas një shoqate biznesi, turistët kosovarë shpenzojnë një milion euro çdo fundjavë në vend.
Bullgaria është gjithashtu e njohur. Në vend që të shkonin në malet e Brezovicës në jug të Kosovës, këtë vit entuziastët e sporteve dimërore preferuan të shkojnë në Bansko, zona më e madhe e skive në Ballkan. “Dhe ata që mund të përballojnë udhëtime më të gjata fluturojnë në Itali ose Spanjë”, thotë Jeton Sahiti, i cili drejton një agjenci udhëtimesh në Ferizaj afër Prishtinës. Deri më tani, Turqia dhe Mali i Zi ishin të vetmet vende klasike të pushimeve që mund të arrihej pa vizë.
Ai gjithashtu shet shumë më tepër bileta avioni pa rezervime hotelesh, thotë Sahiti. “Këto janë kryesisht vizita familjare.” Praktikisht çdo familje kosovare ka të afërm jashtë vendit, veçanërisht në vendet gjermanofolëse. Më shumë se gjysmë milioni njerëz me rrënjë nga Kosova jetojnë në Gjermani. Në Zvicër ka rreth 250,000.
Tradicionalisht, diaspora e viziton shtëpinë gjatë verës. Por këtë vit gjërat po shkojnë në kah tjetër, thotë Sahiti. “Ka shumë njerëz që nuk i kanë parë kurrë fëmijët apo nipërit e tyre të jetojnë larg. Tani është më e lehtë të kapësh hapin.”
Të paktën nga këndvështrimi perëndimor, debati për kërkesën e vizave nuk u përqendrua tek udhëtimet e pushimeve dhe vizitat e të afërmve, por më tepër në çështjet e sigurisë kufitare, luftës kundër korrupsionit dhe emigracionit. Në fund të fundit, Kosova është vend emigracioni.
Midis 2012 dhe 2022, pothuajse një e pesta e popullsisë emigroi. Vetëm vitin e kaluar, 40,000 njerëz u larguan nga vendi. Sipas një studimi, 28 për qind e njerëzve mbi 18 vjeç që jetojnë në vend po e konsiderojnë këtë.
Shpata me dy tehe
Liria e udhëtimit nxjerr në pah fenomenin masiv të emigrimit. Efektet e tyre janë shumë më të mëdha për Kosovën sesa për vendet e synuara, thotë Artan Mustafa. “Kosova është sa një lagje e Stambollit. Emigracioni nga vendi ynë nuk është problem për Evropën”, shpjegon socialologu nga Prishtina. “Pyetja është se çfarë do të thotë për ne.”
Në fakt, migrimi është një thikë me dy tehe për Kosovën. Rëndësia ekonomike e diasporës është e madhe. Vetëm transfertat direkte nga jashtë përbëjnë rreth 12 për qind të prodhimit ekonomik. Në të njëjtën kohë, vendi humbet çdo vit dhjetëra mijëra punëtorë, përfshirë shumë të kualifikuar. Kjo pengon zhvillimin. Nuk është vetëm kafeneja në Ferizaj që më kot po kërkon punëtorë të rinj.
Kudo në Evropën Juglindore, vetë vendet tradicionale të emigrimit tani kanë mungesë të fuqisë punëtore, madje edhe në Kosovën e varfër. Megjithatë, nuk ka emigracion të konsiderueshëm, si në Kroaci. Pothuajse 1000 turq dhe 700 Bangalë që ishin grupi më i madh i të huajve që morën një leje qëndrimi në vitin 2023 nuk mund të zëvendësojnë 40,000 vendasit që u larguan nga vendi në të njëjtën periudhë.
Paga më të mira falë lirisë së vizave?
Liria e vizave po e përkeqëson problemin, thotë kryetari i sindikatës Jusuf Azemi. “Shengeni është i mirë për individin, por i keq për shoqërinë.” Prandaj është urgjentisht e nevojshme rritja e pagave.
Shumë pak njerëz në Kosovë ndajnë gjykimin e ashpër të Azemit për lirinë e vizave. Megjithatë, është e padiskutueshme që emigracioni forcon pozitën e punonjësve. Vitin e kaluar tashmë ka pasur rritje të pagave në shumë industri, thotë Blendi Hasaj nga instituti hulumtues GAP. Për më tepër, gjithnjë e më shumë punëdhënës ofrojnë punë me kohë të pjesshme. “Ky është një hap i rëndësishëm drejt futjes së më shumë grave në tregun e punës.”
Por Hasaj nuk ka iluzione. Emigrimi do të mbetet i fortë. Mospërputhja në paga është thjesht shumë e madhe. Përveç kësaj, njerëzit largohen jo vetëm për shkak të potencialit të fitimit, por edhe për shkak të cilësisë së jetës në përgjithësi.
Megjithatë, liria e vizave gjithashtu jep një kontribut në përmirësimin e kësaj. “Në javët e para pas fillimit të vitit, katërmbëdhjetë persona nga ekipi im shkuan jashtë vendit për disa ditë,” thotë Hasaj. “Është mirë që kjo më në fund është e mundur!”
