Pavarësisht nga fakti i padyshimtë që struktura të rrezikshme kriminogjene ishin përfshirë në të gjitha pjesët e qeverisë së DPS-së malazeze, nga institucionet më të larta gjyqësore deri te policia dhe shërbimet e sigurisë, dhe se sipas raporteve të njëpasnjëshme të Komisionit Evropian, Mali i Zi vuante nga probleme kronike si p.sh. “mungesa e integritetit të elitave, korrupsioni endemik, nepotizmi, proteksionizmi, rrjetet e mbyllura konspirative, problemi i pavarësisë së gjyqësorit, joefikasiteti institucional dhe mungesa e kohës”, është gjithashtu një fakt i pamohueshëm se deri në zgjedhjet parlamentare të gushtit 2020, Mali i Zi. ishte lider në integrimin në BE në zonën politikisht të paqëndrueshme të Ballkanit Perëndimor.
Në qershor 2020, Mali i Zi hapi të gjithë kapitujt e negociatave, ndërsa tre u mbyllën përkohësisht. Në të gjitha raportet e Komisionit Evropian theksohej aderimi dhe respektimi i politikës së jashtme të BE-së nga Mali i Zi dhe u apostrofua roli i tij stabilizues në rajon.
Vuçiqit nuk i pëlqeu skenari për Malin e Zi
Duke përdorur pozicionin e tij të privilegjuar (madje mund të argumentohet se ai kishte dorë të lirë në raport me vendet e rajonit) në Bruksel, Uashington dhe veçanërisht Berlin, (Angela Merkel: “Vuçiç është një spirancë e stabilitetit që e udhëheq me sukses Serbinë në rruga e reformës”), ku i keqvlerësuar se presidenti serb, megjithë rezymenë e tij dhe politikën që ai drejton, përfundimisht do të kthehet në agjendat e BE-së, Vuçiç në fakt bëri gjithçka për të destabilizuar Malin e Zi dhe për të ndaluar ose bllokuar plotësisht integrimin e tij në BE.
Arsyeja e veprimit të saj është e thjeshtë. Ngjashëm me marrëdhëniet midis Ukrainës dhe Rusisë, malazezët nuk duhet të shërbejnë si shembull për serbët se largimi nga politikat dhe idetë retrograde është i mundur dhe se vlerat evropiane janë absolutisht realiste dhe të arritshme nëse vërtet dëshironi t’i përvetësoni ato.
Nga kjo distancë kohore dhe për skeptikët më të mëdhenj, është kristal e qartë se askush tjetër përveç presidentit serb nuk qëndron pas kurorëzimit të diskutueshëm të Mitropolitit të Malit të Zi dhe Litoral Joaniki në shoqërinë e Patriarkut Serb Porfiri në shtator 2021 në Cetinje. Qëllimi i këtij aksioni të sinkronizuar ishte, në pjesën më të madhe, një përpjekje e suksesshme për shembjen e sistemit institucional malazez, pra shkatërrimin e strukturës shtetërore malazeze. Dëshmi për këtë pretendim janë dallimet e pakapërcyeshme në koalicionin e atëhershëm qeverisës, i cili u shfaq menjëherë pas fronëzimit të Cetinjes dhe rezultoi në një bllokadë të plotë institucionale.
Goditja e dytë e Vuçiqit
Sulmi i dytë i Vuçiqit ndaj Malit të Zi pasoi më pak se një vit më vonë dhe u materializua përmes nënshkrimit të Marrëveshjes Themelore midis Kishës Ortodokse Serbe (KPS) dhe qeverisë së atëhershme të pakicës malazeze. Kontrata kishte të bënte me rregullimin e marrëdhënieve të përgjithshme, por para së gjithash juridiko-pasurore ndërmjet kishës dhe shtetit.
Për shkak të vendimeve të diskutueshme të qeverisë malazeze kur bëhet fjalë për shmangien e një diskutimi publik për marrëveshjen e përmendur ligjore me KOS-in dhe fshehjen e reagimit negativ ndaj tekstit të kontratës jo vetëm nga sektori civil dhe një numër i madh i partive politike, por edhe nga institucionet më të larta shkencore në vend, si Akademia e Shkencave dhe Arteve e Malit të Zi CANU, të cilët paralajmëruan se përmbajtja e Marrëveshjes Themelore bie ndesh me kushtetutën e Malit të Zi dhe shkakton përçarje dhe tensione të panevojshme në shoqëri, procedura për votimin e Shumë shpejt u inicua mosbesimi ndaj qeverisë, i cili u zgjidh përfundimisht në Parlamentin e Malit të Zi më 20 gusht 2022. pas dymbëdhjetë orë diskutimi.
Kriza e rëndë institucionale
Mali i Zi u gjend sërish në një krizë të rëndë institucionale, pa një qeverisje legjitime, një Gjykatë Kushtetuese funksionale, Këshillin e Prokurorisë, të polarizuar dhe të përçarë deri në mosfunksionim. Integrimi evropian është definitivisht i bllokuar, siç dëshmohet nga raportet e Delegacionit të BE-së në Mal të Zi nga 13 tetori 2022 dhe të Parlamentit Evropian në gjysmën e dytë të 2023, ku theksohet veçanërisht se “Parlamenti Evropian është seriozisht i shqetësuar për keqdashje. Ndërhyrja e huaj, tentativa për destabilizimin e shtetit, kërcënimet hibride dhe fushata dezinformuese nga aktorët e huaj në Mal të Zi”.
Dhe në fakt, detyra parësore e qeverisë së pakicës ishte zhbllokimi dhe përshpejtimi i negociatave me Bashkimin Evropian në dritën e spekulimeve, të cilat nuk u konfirmuan kurrë zyrtarisht nga administrata në Bruksel, se Mali i Zi, për shkak të ngjarjeve në Ukrainë dhe Rreziku i destabilizimit të rajonit për shkak të politikave neo-perandorake ruse, mund të jetë një rrugë “të devijuar” drejt anëtarësimit në BE. Kjo do të dërgonte një sinjal të qartë për partnerët e tjerë në Ballkanin Perëndimor, mbi të gjitha për Serbinë, se procesi i anëtarësimit është ende gjallë. Megjithatë, Vuçiq e drejtoi rrjedhën e ngjarjeve në një drejtim tjetër.
Arsyet e goditjes së re të Vuçiqit
Pas konstituimit të qeverisë aktuale malazeze të formuar në bazë të rezultateve të zgjedhjeve parlamentare të 11 qershorit 2023, në të cilat Lëvizja PES (Lëvizja Europa Sad), e kryeministrit aktual Milojko Spajiq, mori më shumë vota në një elektoratit jashtëzakonisht të fragmentuar, u bë e qartë se, pavarësisht pritshmërive të qendrave të pushtetit nacional-shovinist, serbomadh në Beograd dhe hyrjes së eksponentëve të tyre në pjesë të strukturave qeveritare malazeze (kryetar i kuvendit dhe pushteti ekzekutiv në thellësi), magjistralja. drejtimi i politikës së jashtme malazeze nuk do të ndryshojë.
Prandaj, kryeministri Spajiq, pavarësisht kritikave të bazuara se udhëheqja e qeverisë nuk nënkupton vetëm menaxhimin e financave apo ekonomisë, por edhe zgjidhjen e çështjeve të rënda identiteti-ideologjike-sigurie, ka treguar se në veprimet e tij do të ndjekë absolutisht perëndimin. -politika e orientuar që e çon Malin e Zi drejt anëtarësimit në BE dhe thellimit të aleancës në NATO. E lartpërmendura nënkupton zbatimin e mëtejshëm të sanksioneve të BE-së kundër Federatës Ruse për shkak të agresionit brutal kundër Ukrainës si një anëtare sovrane, e njohur ndërkombëtarisht e OKB-së, dhe faktit që Mali i Zi e njohu Kosovën si shtet të pavarur në vitin 2008.
Pasuan lëvdata nga zyrtarët më të lartë të Bashkimit Evropian dhe të Shteteve të Bashkuara, dhe sipas burimeve të besueshme, qeveria e Spajiç e shfrytëzoi sa më mirë momentin dhe përshpejtoi me shpejtësi punën për zbatimin e agjendës evropiane. Natyrisht, kjo nuk i pëlqeu aspak presidentit Vuçiq dhe rrethit të tij të errët radikal-progresiv.
“Punëtorët”
Duke pasur parasysh heterogjenitetin politik të Lëvizjes Europa Tani të Spajiqit, ku struktura të ndryshme, shpesh të kundërshtuara nga ideologjia me identitetin, u ankoruan për shkak të pakënaqësisë me politikën afatgjatë të DPS-së, Vuçiç luajti kartën e ndarjes, d.m.th. duke ndarë më të mëdhenjtë (dhe në pushtet) aktualisht. Partia malazeze përmes një dorëheqjeje në dukje të papritur, por për njohës të mirë të situatës, dorëheqjen e pregatitur dhe të pritur prej kohësh të presidentit aktual Jakov Milatoviq nga të gjitha pozitat në PES. I pyetur nëse planifikon të formojë një parti të re, Milatoviq u përgjigj se “nëse proceset demokratike në Mal të Zi e kërkojnë këtë në periudhën e ardhshme, ai nuk do t’i ikë përgjegjësisë”.
Për t’i bërë gjërat më të qarta, duhet theksuar se presidenti Milatoviq emëroi Dejan Vukshiqin në zyrën e tij si kryekëshilltar për siguri. Emri i Vukshiqit, përndryshe ish-drejtor i Agjencisë së Sigurisë Kombëtare të Malit të Zi (ANB), lidhet me skandalin rreth nxjerrjes së informacioneve sekrete të NATO-s dhe lidhjes së ngushtë me agjentë të Agjencisë Serbe të Sigurisë dhe Informacionit (BIA). Dikur mediat ruse raportonin se ishte “Dejan Vukshiq ai që zbuloi sekretet e NATO-s dhe rezidencën legale të CIA-s në Mal të Zi”.
Vizita zyrtare e “paparalajmëruar” e Annalena Baerbock dhe Dodik
Në kohën e tensioneve të shtuara, të cilat u frynë edhe më tej nga mediat e regjimit në Beograd sipas skenarit të mirëpërcaktuar, dhe në lidhje me lëvizjet e mundshme të mëtejshme të Presidentit Milatoviq në lidhje me daljen nga PES (madje u përmend dhe rënia e qeverisë Spajić), Malin e Zi e vizituan Ministrja e Punëve të Jashtme të Gjermanisë, Annalena Baerbock dhe presidenti i entitetit boshnjak-hercegovinez të Republikës Srpska Milorad Dodik. Mesazhet ishin me përmbajtje diametralisht të kundërta dhe, me shumë gjasa, i drejtoheshin më shumë “atij” apo “ata” që nuk ishin pjesëmarrës të drejtpërdrejtë në bisedë.
Pas takimit me liderët rusë dhe bjellorusë, Putin dhe Lukashenko, dhe ndoshta i “inkurajuar” në bisedimet jozyrtare me Vuçiqin që ai zhvillon rregullisht, Dodik deklaroi se “bota serbe është një ide fenomenale që askush nuk duhet të ketë asgjë kundër”. Natyrisht, ajo që ai nuk tha dhe pa dyshim e ka parasysh është fakti se ideja e një bote serbe mund të realizohet vetëm me një rivizatim të ri të kufirit në Ballkanin Perëndimor, i cili do të çonte sërish në një lufta e përgjithshme e pashmangshme në rajon.
Dodik bëri detyrat e shtëpisë
Megjithatë, Dodik e bëri punën e tij pa gabim me ndihmën e eksponentit të drejtpërdrejtë të Vuçiqit në Mal të Zi, kryetarit të Kuvendit Mandiq. Ideja ishte t’i tregohej kryeministrit Spajiq se pavarësisht agjendës së tij properëndimore në institucionet më të larta shtetërore të Malit të Zi, politika e krijuar në Vijevac 15 të Andriqit në Beograd mund të promovohet, apo edhe më tej, në dhomat e sundimtarit në Kremlin.
Nga ana tjetër, vizita e Ministres së Jashtme gjermane, Annalene Baerbock, dhe këmbëngulja e saj e dukshme që Mali i Zi të përfundojë “detyrat e shtëpisë” nga agjenda evropiane deri në verë, “sepse ky do të ishte një sinjal i fortë për ata që duan të të pengojë rrugën e saj drejt BE-së”, tregojnë se durimi i Perëndimit po i mbaron në lidhje me politikën ambivalente të Vuçiqit dhe se këtë herë nuk do të lejohet të destabilizojë rajonin për të shpëtuar “lëkurën e vet”.
Pyetja e vetme është nëse burokracia evropiane po vonohet me këtë kthesë drejt politikës së autokratit serb, veçanërisht në dritën e rezultatit të mundshëm të zgjedhjeve presidenciale në SHBA. Nëse do të ketë një rotacion në Shtëpinë e Bardhë, që është një skenar shumë realist nëse merren parasysh sondazhet aktuale dhe opinionet e vëzhguesve të besueshëm, Evropa do të tundohet shumë. Prandaj, rajoni i Ballkanit Perëndimor.
